امامت امام حسینامام حسین (علیه‌السلام) امام سوم شیعیان است. فهرست مندرجات۲ - دوران زندگی امام حسین علیه‌السلام ۲.۱ - در زمان پیامبر ۲.۲ - در زمان امام علی ۲.۳ - در زمان امام حسن ۳ - دلایل امامت امام حسین ۳.۱ - روایت متواتر از پیامبر اسلام ۳.۲ - وصیت امام حسن ۳.۳ - اجماع ۳.۴ - تنها شخص دارای عصمت در زمان امام حسین ۳.۵ - ظهور معجزات ۳.۶ - گستردگی علم امام حسین ۴ - برخی از مباحث کلامی در زمان امام حسین ۴.۱ - برخی از نظرات امام حسین علیه‌السلام در مورد مباحث کلامی ۴.۱.۱ - توحید ۴.۱.۲ - خشم خدا ۴.۱.۳ - توصیف خدا ۴.۱.۴ - گستردگی علم خداوند ۴.۱.۵ - پیامبر اسلام ۴.۱.۶ - امامت ۵ - فهرست منابع ۶ - پانویس ۷ - منبع ۱ - ولادت و شهادت امام حسین علیهالسلامامام حسین (علیه‌السلام) در سوم شعبان در سال سوم هجری در مدینه دیده به جهان گشود و در سال ۶۱ پس از قیام در مقابل حکومت یزید بن معاویه در کربلا در دهم محرم روز عاشورا توسط سنان بن انس به شهادت رسید. [۲]
تاریخ الامم والملوک، ج۴، ص۳۰۱، معارف.
[۳]
معارف، ج۱، ص۱۲۴.
۲ - دوران زندگی امام حسین علیه‌السلام۲.۱ - در زمان پیامبرامام حسین (علیه‌السلام) شش سال از دوران زندگی اش را با جدّ بزرگوارش سپری کرد و در این مدت همیشه در کنار رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بوده و حتی در وقت نماز از آن حضرت جدا نمی‌شد. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) با جملاتی که درباره امام حسین فرموده گوشه ای از فضائل او و برادرش را به مردم بازگو نمود، مانند این حدیث «الحسن والحسین سیدا شباب أهل الجنّة» [۴]
سنن ترمذی، ترمذی، ج۵، ص۳۲۱، دار الفکر للطباعة والنشر، بیروت، ۱۴۰۳.
[۵]
شرح صحیح مسلم، نووی، ج۶، ص۴۱، دار الکتب العربی، ۱۴۰۷.
و یا فرمود: «حسین منّی وأنا من حسین».
۲.۲ - در زمان امام علیپس از رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) حدود سی سال در کنار پدرش امام علی (علیه‌السلام) در عرصه های مختلف چون جنگ جمل، صفین و نهروان حضور داشت [۷]
الاصابه، ابن حجر عسقلانی، ج۱، ص۳۳۳، احمد بن علی، بیروت، دارالکتب العلمیة.
از آن حضرت خطبه ای در جنگ صفین نقل شده که ضمن آن مردم را به جنگ ترغیب می‌کرد.
در مراحل مقدماتی جنگ صفین در گرفتن آب از دست شامیان نقش داشت، امام علی (علیه‌السلام) بعد از آن پیروزی فرمود: «هذا أوّل فتح ببرکة الحسین».. پس از شهادت امیرمؤمنان در مدت ده سال امامت برادرش، همیشه در کنار و مدافع او بود. [۱۱]
کشف الغمه، اربلی، ج۲، ص۲۵۰، بهاء الدین علی، دارالأضواء، بیروت.
۲.۳ - در زمان امام حسنپس از شهادت امام حسن (علیه‌السلام) ده سال امامت آن حضرت در دوران حکومت معاویه سپری گردید. [۱۳]
العوالم، بحرانی، ج۱، ص۳۲۸، عبداللّه، الامام الحسین، مدرسه امام مهدی، ۱۴۰۷.
۳ - دلایل امامت امام حسیندلایلی که بر امامت امام حسین (علیه‌السلام) ذکر شده علاوه بر دلایل امامت امامان دوازده گانه، از قرار ذیل است: ۳.۱ - روایت متواتر از پیامبر اسلامروایت متواتر از پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) خطاب به امام حسین (علیه‌السلام) که فرموده است: «هذا إمام ابن إمام أخو إمام ابوأئمة التسعة تاسعهم قائمهم» [۱۴]
خصال، صدوق، ج۱، ص۴۷۵، محمد بن علی، منشورات جامعه مدرسین، ۱۴۰۳.
[۱۶]
الرسائل العشر، طوسی، ج۱، ص۹۸، محمد بن الحسن، مؤسسة النشر الاسلامی، بی تا.
همچنین روایتی که جابر بن عبداللّه انصاری از مصداق اولی الأمر از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) پرسید و حضرت در جواب فرمود: «... هم خلفائی یا جابر وأولیاء الأمر بعدی أوّلهم أخی علیّ ثمّ من بعده الحسن ولده ثمّ الحسین...» [۱۷]
کمال الدین، صدوق محمد بن علی ابن بابویه، ج۱، ص۲۵۳، کتابفروشی اسلامیه، بی تا.
و نیز در روایتی از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) آمده است که اشاره به امام حسن و حسین فرمود: «ابنای هذان إمامان قاما أو قعدا» [۱۹]
الارشاد، مفید، ج۲، ص۲۷، محمد بن محمد بن نعمان، مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام)، ۱۴۱۴.
این دو فرزند من دو امام هستند بپا خیزند (و جنگ کنند) یا بنشینند (و دست از حق خود بازداشته و صلح کنند).
۳.۲ - وصیت امام حسناز دیگر دلایل امامت امام حسین (علیه‌السلام) وصیت برادرش امام حسن (علیه‌السلام) به او می‌باشد. در روایتی آمده است که امام حسن (علیه‌السلام) قبل از [۹] ، امام حسین (علیه‌السلام) را وصی خویش گردانید و اسرار امامت را به او گفت و ودایع خلافت را به او سپرد. [۲۱]
الارشاد، مفید، ج۲، ص۲۴، محمد بن محمد بن نعمان، مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام)، ۱۴۱۴.
[۲۲]
قواعد المرام فی علم الکلام، بحرانی، ج۱، ص۱۹، ابن میثم، مطبعه مهر، ۱۳۹۸.
[۲۳]
شرح باب حادی عشر، فاضل مقداد، ج۱، ص۵۰، مؤسسه مطالعات اسلامی، دانشگاه مک گیل، تهران، بی تا.
۳.۳ - اجماعاجماع از دلایلی است که از سوی برخی از متکلمان چون فیاض لاهیجی بر امامت امام حسین (علیه‌السلام) مطرح شده است. [۲۴]
گوهر مراد، فیاض لاهیجی، ج۱، ص۵۲۵، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
۳.۴ - تنها شخص دارای عصمت در زمان امام حسینبا توجه به این‌که هیچ گاه زمان خالی از امام نیست و از سوی دیگر امام باید معصوم باشد [۲۵]
المنقذ من التقلید، رازی، ج۱، ص۵۸۳، سدید الدین محمود، مؤسسة النشر الإسلامی، قم.
[۲۶]
اوائل المقالات، مفید، ج۱، ص۷۴، محمد بن محمد بن نعمان، بی تا، بی جا، بی نا.
از آنجا که در عصر امام حسین (علیه‌السلام) غیر از وی کسی دیگر از مقام عصمت برخوردار نبوده است در نتیجه امامت منحصر به آن حضرت می‌باشد، در غیر این صورت دو اشکال پیش خواهد آمد: یا آن‌که ملتزم به نفی وجوب امامت شویم و یا چون حشویه امامت افراد غیر معصوم، مانند بنی امیه را بپذیریم. [۲۷]
شرح جمل العلم والعمل، سید ابن مرتضی، ج۱، ص۲۲۱، علم الهدی، دارالاسوة، ۱۴۱۴.
[۲۸]
الشافی فی الامامة، شریف مرتضی، ج۳، ص۱۴۸، مؤسسه اسماعیلیان، قم، ۱۴۱۰.
۳.۵ - ظهور معجزاتظهور معجزات و خوارق عادات از امام حسین (علیه‌السلام) دلیل دیگر امامت آن حضرت می‌باشد [۲۹]
اثبات الهدایه، ج۵، ص۲۱۰.
قطب راوندی در کتاب الخرائج والجرائح چندین معجزه برای امام حسین (علیه‌السلام) برشمرده است. [۳۰]
الخرائج، ج۱، ص۲۰۱.
۳.۶ - گستردگی علم امام حسینگستردگی علم امام حسین (علیه‌السلام) از دلایل روشن امامت آن حضرت است. ائمه اهل بیت (علیهم‌السلام) از هیچ‌کس کسب علم نکردند و در عین حال از همه مردم زمان خود به احکام دین و حوادث جهان داناتر بودند و هر مسئله ای که از ایشان سؤال می‌شد بی درنگ و به بهترین وجه پاسخ می‌گفتند، بنابراین روشن می‌گردد که سرچشمه علم و دانش آنان پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و در نتیجه جهان غیب بوده است. [۳۱]
کمال الدین، صدوق محمد بن علی ابن بابویه، ج۱، ص۹۱، کتابفروشی اسلامیه، بی تا.
۴ - برخی از مباحث کلامی در زمان امام حسین۱. مسئله مهم امامت که آیا تنصیصی است و یا انتخابی؟ ۲. حکم مرتکب کبیره که آیا کافر است یا فاسق؟ ۳. مسئله قضا و قدر، ممکن است مسائل کلامی دیگر نیز به‌طور مبهم مطرح بوده باشد، اما این‌که امام حسین (علیه‌السلام) در مورد این گونه مسائل با کسی مناظره داشته است و یا مورد پرسش قرار گرفته است، شواهدی در دست نیست، و لکن از بررسی روایات که از آن حضرت به ما رسیده است، خصوصاً دعای شریف عرفه می‌توان گفت که در بسیاری از آموزه های کلامی نظر و اشاره دارد. ۴.۱ - برخی از نظرات امام حسین علیه‌السلام در مورد مباحث کلامی۴.۱.۱ - توحیدتوحید که ریشه همه باورهای اسلامی است در کلام امام به روشنی و زیبایی خاص بیان شده است. امام، خداوند را منزه از داشتن فرزند و شریک در ملک و صنع می‌داند: «الحمد للّه الّذی لم یتّخذ ولداً فیکون مورثاً ولم یکن شریک فی الملک فیضادّه فیما ابتدع..؛ ستایش مخصوص خدایی است که فرزندی ندارد، تا وارثی برای او باشد و شریکی در ملک و سلطنت ندارد تا در آفرینش کسی با او مخالفت ورزد و قدرت کامله اش در صنع و ابداع محتاج به معاونت کسی نیست تا او را یاری کند». [۳۲]
فاضل، ملا محمدعلی، آستان قدس رضوی، ۱۴۲۰.
۴.۱.۲ - خشم خدااز دیدگاه امام، خشم خدا بر یهود آن گاه سخت گردید که برای او فرزند قائل گردیدند و خشم بر مسیحیان آن وقت شدید شد که به خدایان سه گانه معتقد شدند و غضب خدا بر آتش پرستان وقتی بیش‌تر شد که به جای خدا آفتاب و ماه پرستیدند. [۳۳]
مقتل الحسین، خوارزمی، ج۱، ص۲۳۹، موفق بن احمد، نجف، ۱۳۶۷.
۴.۱.۳ - توصیف خداآن حضرت در توصیف خدا خطاب به ابن ارزق می‌فرماید: «ای ابن ارزق خدای خودم را آن گونه وصف می‌کنم که او خودش را توصیف کرده و او را چنان معرفی می‌کنم که خویش را معرفی کرده است، به حواس درک نمی‌شود و به مردم قیاس نمی‌گردد، او نزدیکی غیر چسبیده و دوری غیر جداست، یگانه است و تجزیه نمی‌پذیرد به آیه‌ها و نشانه‌ها شناخته می‌شود و به علامت‌ها توصیف می‌گردد، خدایی جز او که بزرگ و متعال است وجود ندارد [۳۴]
کتاب التوحید، صدوق، ج۱، ص۸۵، محمد بن علی، ارمغان طوبی، ۱۳۸۴.
در دعای عرفه که دوره کامل و عالی درس توحید و خداشناسی است می‌فرماید: «بارالها از رفت و آمد آثار و جا به جایی اطوار دریافتم که خواست تو از من این است که در هر چیزی خود را به من معرفی نمایی و در هیچ چیز نسبت به تو ناشناس نباشم [۳۵]
فاضل، ملا محمدعلی، آستان قدس رضوی، ۱۴۲۰.
و همین طور می‌فرماید: «کی نهان بودی تا یافتنت نیاز به دلیل باشد که به تو دلالت کند و کی دور بودی تا همان آثار به تو رساند، کور باد چشمی که تو را مراقب بر آثار نبیند. [۳۶]
فاضل، ملا محمدعلی، آستان قدس رضوی، ۱۴۲۰.
کی رفته ای ز دل که تمنـا کنم تـو را کی گشته ای نهفته که پیدا کنم تو را با صد هزار جلوه برون آمدی که من با صد هـزار دیده تماشا کنـم تـو را «ماذا وجد من فقدک وماذا فقد من وجدک». [۳۷]
فاضل، ملا محمدعلی، آستان قدس رضوی، ۱۴۲۰.
۴.۱.۴ - گستردگی علم خداونددر مورد گستردگی علم خداوند می‌فرماید: ای خدایی که بر تو پوشیده نیست بر هم نهادن پلک‌ها و بر هم زدن چشم‌ها و پس پرده‌ها و آنچه در نهان دل هاست. [۳۸]
اقبال الاعمال، سید ابن طاووس، ج۱، ص۸۶، مکتبة الاعلام الاسلامی، ۱۴۱۵.
امام خداوند را فعّال ما یشاء می‌داند، آنجا که می‌فرماید: «انّ الأمر للّه یفعل ما یشاء» پیش آمدها از سوی پروردگار است و آنچه خود صلاح بداند انجام می‌دهد و خداوند هر روز به مقتضای زمان اراده خاصی دارد [۳۹]
کتاب الفتوح، ابن اعثم کوفی، ج۵، ص۷۱، احمد، دارالأضواء، ۱۴۱۱.
در پاسخ به خواهرش زینب در مورد حتمیت قضای الهی فرمود: «یا اختاه کلّ ما قضی فهو کائن»؛ خواهر آنچه خدا تقدیر کرده حتماً به وقوع خواهد پیوست»
۴.۱.۵ - پیامبر اسلاماز دیدگاه امام، خداوند پیامبر اسلام را از میان خلق برای رسالت برگزید و به سبب نزول قرآن نبوت را به وسیله او ختم نمود. [۴۱]
شرح دعای عرفه، فاضل، ج۱، ص۱۱۲، ملا محمدعلی، آستان قدس رضوی، ۱۴۲۰.
۴.۱.۶ - امامتاز دیگر مباحث کلامی که در سخنان امام حسین (علیه‌السلام) تصریح شده مبحث امامت است، آن حضرت به دلیل شرط طهارت در امام، امامت را منحصر به اهل بیت پیامبر می‌داند [۴۲]
الارشاد، مفید، ج۲، ص۷۹، محمد بن محمد بن نعمان، مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام)، ۱۴۱۴.
امام خطاب به استاندار مدینه، خود و اهل بیت (علیهم‌السلام) را چنین معرفی می‌کند: «ماییم خاندان نبوت و معدن رسالت، خاندان ما محل آمد و شد فرشتگان و محل نزول رحمت خدا هستند، خدا اسلام را از خاندان ما شروع و افتتاح کرد. اما یزید مردی است شراب خوار که دستش به خون افراد بی گناه آلوده شده، شخصی است که حریم دستورهای الهی را درهم می‌شکند و آشکارا مرتکب فسق و فجور می‌شود آیا رواست شخصی همچون من با آن سوابق درخشان با چنین مرد فاسدی بیعت کند. [۴۳]
مقتل الحسین، خوارزمی، ج۱، ص۱۸۴، موفق بن احمد، نجف، ۱۳۶۷.
[۴۴]
لهوف، سید ابن طاووس، ج۱، ص۱۹، انوار الهدی، ۱۴۱۷قم.
بنابراین، از نگاه امام، پیشوایی راستین و امام بر حق کسی است که از خاندان وحی و نبوت باشد و دارای طهارت و مصون از گناه و اشتباه. ۵ - فهرست منابع• احقاق الحق، تستری، نور اللّه، بی تا بی جا بی نا. • الاصابه، ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، بیروت، دارالکتب العلمیة. • اصول کافی، کلینی، محمد بن یعقوب، دار الکتب الاسلامیه، تهران ۱۳۸۱. • اقبال الاعمال، سید ابن طاووس، مکتبة الاعلام الاسلامی، ۱۴۱۵. • الارشاد، مفید، محمد بن محمد بن نعمان، مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام)، ۱۴۱۴. • اوائل المقالات، مفید، محمد بن محمد بن نعمان، بی تا، بی جا، بی نا. • تاریخ الامم والملوک، طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، مؤسسه اعلمی للمطبوعات، بیروت، ۱۸۷۹. • خصال، صدوق، محمد بن علی، منشورات جامعه مدرسین، ۱۴۰۳. • الرسائل العشر، طوسی، محمد بن الحسن، مؤسسة النشر الاسلامی، بی تا. • سنن ترمذی، ترمذی، دار الفکر للطباعة والنشر، بیروت، ۱۴۰۳. • الشافی فی الامامة، شریف مرتضی، مؤسسه اسماعیلیان، قم، ۱۴۱۰. • شرح باب حادی عشر، فاضل مقداد، مؤسسه مطالعات اسلامی، دانشگاه مک گیل، تهران، بی تا. • شرح جمل العلم والعمل، سید ابن مرتضی، علم الهدی، دارالاسوة، ۱۴۱۴. • شرح دعای عرفه، فاضل، ملا محمدعلی، آستان قدس رضوی، ۱۴۲۰. • شرح صحیح مسلم، نووی، دار الکتب العربی، ۱۴۰۷. • العوالم، بحرانی، عبداللّه، الامام الحسین، مدرسه امام مهدی، ۱۴۰۷. • قواعد المرام فی علم الکلام، بحرانی، ابن میثم، مطبعه مهر، ۱۳۹۸. • کتاب التوحید، صدوق، محمد بن علی، ارمغان طوبی، ۱۳۸۴. • کتاب الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، دارالأضواء، ۱۴۱۱. • کشف الغمه، اربلی، بهاء الدین علی، دارالأضواء، بیروت. • کفایة الأثر، قمی، علی بن محمد بن علی، بیدار، قم ۱۴۰۱. • کمال الدین، صدوق محمد بن علی ابن بابویه، کتابفروشی اسلامیه، بی تا. • گوهر مراد، فیاض لاهیجی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. • لهوف، سید ابن طاووس، انوار الهدی، ۱۴۱۷قم. • مقتل الحسین، خوارزمی، موفق بن احمد، نجف، ۱۳۶۷. • المنقذ من التقلید، رازی، سدید الدین محمود، مؤسسة النشر الإسلامی، قم. • بحارالأنوار، مجلسی. • معارف. • الخرائج. • اثبات الهدایه. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه کلام اسلامی، مؤسسه امام صادق(ع)، برگرفته از مقاله «امامت امام حسین»، شماره۷۴. |